- تەرمين
تەرميندەرگە تٴا سىنىك
ازان: حابار بەرۋ, بىلدىرۋ. پارىز ناماز ۋاقىتىن بىلدىرەتىن ارنايى سوزدەر.
اين پارىز: جالپى پارىز. اربىر مۇسىلمانعا تىكەلەي جٴا كتەلىپ, وتەۋگە بورىشتى پارىزدار.
اقىرعى وتىرىس: سوڭعى راكاتتان كەيىنگى «ات-تاحييات» دۇعاسى وقىلاتىن وتىرىس.
امين: اللاھىم, دۇعامىزدى قابىل ەت!
ات-تاحييات: ناماز وتىرىسىندا وقىلاتىن دۇعا.
اۋرەت: قاراۋى حارام, جابىلۋى پارىز مٴا شەلەر. ەر كىسىلەر ٴا شىن كىندىك پەن تىزەنىڭ اراسى, ايەلدەر ٴا شىن بەت-جٴا زى, بىلەككە دەيىنگى ەكى قولى جانە توبىققا دەيىنگى ەكى اياعىنان باسقا بارلىق جەرلەرى.
باليعات شاعى: قىز بالانىڭ 9-15, ەر بالانىڭ 12-15 جاسقا كەلىپ, كامەلەتكە تولۋى.
عايرۋ مٴا اككاد سٴا ننەت: پايعامبارىمىزدىڭ (س.ا.ۋ.) كەيدە جاساپ, كەيدە جاساماعان سٴا ننەتتەرى. نامازدىگەر مەن قۇپتاننىڭ العاشقى سٴا ننەتتەرى, ت.ب.
عامۋس انتى: جالعان انت. بىر نارسەنى بىلە تۇرا ادەيى جالعان انت ەتۋ.
عيددات: ايەل ادامنىڭ كٴا يەۋىنەن تالاق بولعاننان كەيىن نەمەسە كٴا يەۋى قايتىس بولعاننان كەيىن كٴا تەتىن بەلگىلى ۋاقىت.
عۇسىل: اراب تىلىندە جۋىنۋ, شاريعاتتا بٴا تىن دەنەنىڭ ارنايى تٴا ردە تولىق جۋىلۋى.
دارەت: يسلامدا كەيبىر عيباداتتاردى ىسكە اسىرۋ ٴا شىن جانە جەكە باسى دا عيبادات سانالاتىن ارنايى تازالانۋ تٴا رى.
جام'ۋ تاحير: بىرىنشى نامازدىڭ ۋاقىتى شىققاننان كەيىن ەكىنشى نامازدىڭ ۋاقىتىندا ەكى نامازدى بىرگە قوسىپ وقۋ. ارافا كٴا نى اقشام جانە قۇپتان نامازدارىن قۇپتان ۋاقىتىندا مۋزداليفادا بىرگە قوسىپ وقۋ - ۋاجىپ.
جايىز: دىندە رۇقسات ەتىلگەن جالپى ىس-ارەكەتتەر.
جينايات: قاجىلىق نەمەسە ۋمرا عيباداتتارىنداعى ۋاجىپ امالداردىڭ بىرەۋىنىڭ ورىندالماي قالۋى, تىپتى بەلگىلەنگەن ۋاقىتىنان كەشىكتىرىلۋى نەمەسە يحرامعا كىرگەن سوڭ ىستەلىنۋى حارام تىيىمداردىڭ جاسالۋى.
زيھار: يسلامنان بۇرىنعى داۋىردە اراب الەمىندە ايەلدەردى تالاق ەتۋدىڭ بىر جولى.
زييارات تاۋابى: قاجىلاردىڭ ارافاتتان قايتقاننان كەيىن جاسايتىن تاۋابىنا زييارات تاۋابى نەمەسە «يفادا تاۋابى» دەلىنەدى. بۇل تاۋاپتى جاساۋ - قاجىلىقتىڭ ٴا ش پارىزىنىڭ بىرى. زييارات تاۋابىنداعى جەتى اينالىمنىڭ تورتەۋى - پارىز, ٴا شەۋى - ۋاجىپ.
يعتيقاف: بىر جەردە تۇرۋ, كٴا تۋ, وزىن بىر جەرگە قاماۋ. مەشىتتە ياكي سوعان ۇقساس جەردە عيبادات نيەتىمەن بەلگىلى بىر مەزگىل سول جەردە قالۋ.
يجماع: يسلام عۇلامالارىنىڭ بەلگىلى بىر ماسەلەنىڭ ٴا كىمىندە ورتاق كوزقاراسى.
يزتيبا: دەنەنىڭ ٴا ستىڭگى جاعىنداعى جاپقىشتىڭ بىر ۇشىن وڭ قولتىقتىڭ استىنان وتكىزىپ, سول يىققا تاستاپ, وڭ قولدى يىقپەن بىرگە اشىق تاستاۋ.
يستيبرا: كىشى دارەت قالدىقتارىنان تٴا گەلدەي ارىلۋ.
يستينجا: قان, ماني, ٴا لكەن دارەت, كىشى دارەت سيياقتى لاستىقتاردان تازالانۋ.
يستينشاق: مۇرىننان كەڭسىرىككە دەيىن سۋ تارتۋ.
يستيحارا نامازى: بىر ىستىڭ جاقسىسىن, قايىرىن, يگىلىگىن تىلەۋ ٴا شىن ارنايى وقىلاتىن ناماز جانە دۇعا.
يفتيتاح: اشۋ, نامازدىڭ العاشقى تاكبىرى.
يفتيتاح: نامازدى باستاردا الىناتىن العاشقى تاكبىر.
يحرام: قاجىلىق نەمەسە ۋمرا ياكي ەكەۋىن بىرگە جاساۋ نيەتىمەن, باسقا ۋاقىتتاعى حالال كەيبىر ىستەردى, قاجىلىق نەمەسى ۋمرا ۋاقىتىندا كىسىنىڭ وزىنە حارام قىلۋى.
يحسار: دۇشپاننىڭ بوگەت بولۋىنا نەمەسە اۋرۋ سيياقتى سەبەپتەرگە بايلانىستى قاجىلىق نەمەسە ۋمرا جاساۋ ٴا شىن يحرامعا كىرگەن ادامنىڭ قاجىلىقتى نەمەسە ۋمرانى اياقتاماستان يحرامنان شىعۋعا ماجبٴا ر بولۋى.
يحتيلام: ۇيقىدا عۇسىلدىڭ بۇزىلۋى.
يشتيھاد: بەلگىلى ەرەجەلەردى ۇستانىپ, قۇران مەن سٴا ننەتتەن ٴا كىم شىعارۋ.
كاففارات: قاتەلەسىپ, ادەيى نەمەسە بىرەۋدىڭ زورلاۋى ارقىلى جاسالعان كەيبىر كٴا نالاردىڭ كەشىرىلۋىنىڭ يسلامداعى ارنايى وتەلۋ جولدارى.
كيفايا پارىز: جالقى پارىز. جالپى مۇسىلمانعا پارىز بولا تۇرسا دا, كەيبىر مۇسىلمانداردىڭ ىسكە اسىرۋ ارقىلى بارشا مۇسىلماننىڭ موينىنان تٴا سەتىن پارىزدار.
كۋسۋف: كٴا ننىڭ تۇتىلۋى.
كىشى حاداس: دارەتسىزدىك.
قادۋم تاۋابى: سىرتتان كەلەتىن ادامداردىڭ مەككەگە كەلگەن ۋاقىتتا قاعباعا سالەم رەتىندە جاسايتىن العاشقى تاۋاپ. بۇل تاۋاپتى جاساۋ - سٴا ننەت.
قامات: پارىز نامازىنا تۇراردا ارنايى ايتىلاتىن ازاننان از عانا ايىرماشىلىعى بار سوز.
قاميس: مايىتتى ورايتىن كەبىننىڭ بىرى.
قييام: تىپ-تىك, تٴا رەگەپ تۇرۋ. نامازدا نەگىزگى پارىزداردىڭ بىرى.
قۇبىلا: مەككەدەگى قاعبا.
قىراعات: نامازداعى «فاتيحادان» كەيىن وقىلاتىن قۇران. ەڭ قىسقاسى, ٴا ش ايات نەمەسە وسى ٴا ش اياتتىڭ كولەمىندەي بىر, ياكي ەكى ايات.
لاعۋ انتى: قاتەلەسىپ نەمەسە ايتقانىم دۇرىس دەپ ويلاپ انت ەتۋ تٴا رى.
مادمادا: اۋىزدى سۋمەن شاۋ.
ماسبۋق: يمامعا كەشىگىپ ۇيعان.
ماحرام: يسلامدا ايەلدىڭ ٴا يلەنۋى حارام جاقىن تۋىستارى.
مايىت: بۇل ومىردەن وتكەن ادامنىڭ دەنەسى.
ماكرٴا ھ: جاعىمسىز, ۇنامسىز, جامان ىس-ارەكەت. دارەت پەن عۇسىل العاندا سۋدى ىسىراپ ەتۋ, ت.ب.
ماسىح ەتۋ: سٴا رتۋ, سيپاۋ.
ميقات: قاجىعا نەمەسە ۋمراعا باراتىن ادامداردىڭ يحرامعا كىرمەي وتۋگە رۇقسات ەتىلمەگەن ارنايى جەرلەر.
ميسۋاك: اراب تٴا بەگىندە وسەتىن, تىستى تازالاۋدا قولدانىلاتىن اعاش.
مۋاللافاتۋل-قۋلۋۋب: مۇسىلمان بولۋ باقىتىنا الى كەنەلمەگەن كەيبىر ادامداردىڭ جامانشىلىعىنان ساقتانۋ ٴا شىن جانە يسلام دىنىن جاڭادان قابىلداعان يمانى السىز ادامداردىڭ, تىپتى الى يسلامدى قابىلداماعان كەيبىر ادامداردىڭ كوڭىلىن جىبىتۋ ٴا شىن كەدەي بولسىن, باسقا بولسىن زەكەتتەن بەلگىلى ەسە بەرىلىپ وتىرعان ادامدار.
مۋزداليفا: ارافات پەن مينانىڭ ورتاسىندا ورنالاسقان جەردىڭ اتى. قاجىلىقتا ارافا كٴا نىنىڭ قۇربان ايتقا قاراعان تٴا نىن تولىق مۋزداليفادا وتكىزۋ - سٴا ننەت
مۋن'اقيد انتى: ىسكە اسۋ مٴا مكىندىگى بار, جالپى بولاشاققا بايلانىستى بىر نارسە جايلى انت ەتۋ.
مۇنافىق: كٴا پىرلىگىن جاسىرىپ, جۇرتقا مۇسىلمان بولىپ كورىنگەن ادام.
مۇستاحاپ: اللاھ ەلشىسىنىڭ (س.ا.ۋ.) كەيدە جاساپ, كەيدە جاساماعان ىس-ارەكەتتەرى. ساسكە نامازى سەكىلدى كەيبىر ناپىل ناماز بەن ورازالار وسىعان جاتادى.
مٴا اككاد سٴا ننەت: حازىرەتى پايعامبارىمىزدىڭ (س.ا.ۋ.) اردايىم جاساپ, ىلۋدە جاساماعان سٴا ننەتتەرى. تاڭ, بەسىن, اقشام نامازدارىنىڭ سٴا ننەتتەرى, ت.ب.
مٴا باھ: جاسالۋى مەن جاسالماۋىندا دىني جاعىنان ەشقانداي توسقاۋىل بولماعان, ياعني جاۋاپكەردىڭ ەركىندەگى ىس-ارەكەتتەر. ماسەلەن, تاماق ىشۋ, ۇيىقتاۋ, ت.ب.
مٴا پسيت: باستالعان عيباداتتى بۇزاتىن نارسە. نامازدا وز-وزىن ۇستاي الماي كٴا لۋ, ت.ب.
مىسكىن: تٴا گى جوق, مۇقتاج ادامدار.
ناجىسات: عيباداتتىڭ ىسكە اسۋىنا كەدەرگى جاسايتىن لاستىقتار.
ناپىل تاۋاپ: پارىز جانە ۋاجىپ بولماعان ناپىل تاۋاپ.
ناپىل: پارىز بەن ۋاجىپتەن تىس اللاھ تاعالاعا جاقىنداۋ ٴا شىن جاسالاتىن عيباداتتار.
نيساپ: زەكەتتى, قۇربان شالۋدى جانە پىتىر ساداقاسىن بەرۋدى پارىز ياكي ۋاجىپ ەتەتىن بەلگىلى بايلىق مولشەرى.
نيفاس: ايەل ادام بوسانعان كەزدە جاتىرىنان كەلەتىن قان.
پاقىر: نيساپ مولشەرىنە جەتەتىن بايلىقتى يەلەنبەگەن ادامدار.
پارىز: انىق جانە بۇلتارتپاس دالەلدەرمەن امىر ەتىلگەن دىني ىس-ارەكەتتەر مەن مىندەتتەر. ناماز وقۋ, ورازا ۇستاۋ, زەكەت بەرۋ, ت.ب.
پىتىر ساداقا: كٴا ندەلىكتى قولدانىلاتىن نەگىزگى قاجەتتەرىنەن تىس, كەم دەگەندە, نيساپ مولشەرى (85 گ. التىن) بايلىققا يە ادامعا ۋاجىپ ساداقا.
رٴا كٴا ع: يىلۋ. قولداردى تىزەگە قويىپ, تومەن قاراي يىلۋ. نامازدىڭ نەگىزگى پارىزدارىنىڭ بىرى.
رٴا كٴا ن: پارىز, نەگىز.
ساعي: اراب تىلىندە شاپشاڭ جٴا رۋ, جٴا گىرۋ دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. ال شاريعاتتاعى تەرميندىك ماعىناسى: ماسجيدۋل-حارام جاقتا ورنالاسقان سافا جانە مارۋا توبەلەرىنىڭ اراسىندا سافا توبەشىگىنەن باستاپ, مارۋادا اياقتاۋ شارتىمەن تورت رەت بارىپ, ٴا ش رەت قايتىپ كەلۋ.
سالاۋات: اللاھ ەلشىسىنە (س.ا.ۋ.) ايتىلاتىن ەرەكشە دۇعا.
ساجدە: باعىنۋ, مويىنسۇنۋ, كىشىپەيىلدىكپەن يىلۋ. ماڭدايدى جانە مۇرىندى جەرگە تيگىزۋ «ساجدە» دەپ اتالادى. ساجدە نامازدىڭ ىشكى پارىزىنىڭ بىرى.
ساھۋ ساجدەسى: قاتەلىك ساجدەسى.
سٴا ننەت: پارىز بەن ۋاجىپتەن بولەك اللاھ ەلشىسى (س.ا.ۋ.) جاساعان, «جاساڭدار» دەپ ارى جاسالۋىنا ريزالىعىن بىلدىرگەن ىس-ارەكەتتەر.
تاعالا: ۇلى, اسقاق, جوعارى. اللاھتىڭ ۇلىلىعىن بىلدىرەتىن سوز. ارى اللاھ سوزىن ايتقاندا, جازعاندا قولداناتىن ادەپتىلىك بەلگىسى.
تاعديل اركان: نامازدىڭ ىشكى پارىزدارىن كوڭىل تولاتىنداي ەتىپ, دۇرىستاپ جاساۋ.
تاۋاپ: قاعبانى عيبادات نيەتىمەن جەتى رەت اينالۋ
تاحييات دۇعاسى: نامازدىڭ العاشقى وتىرىسىندا جانە اقىرعى وتىرىسىندا وقىلاتىن دۇعا.
تاحيياتۋل-ماسجيد: مەشىتكە سالەم بەرۋ دەپ اتالاتىن مەشىتكە كىرگەن كەزدە وتىرماستان وقىلاتىن ناماز.
تاحريمان ماكرٴا ھ: حارامعا جاقىن ماكرٴا ھ. دارەت العاندا سۋدى ىسىراپ ەتۋ, ت.ب.
تاجھيز: ازىرلەۋ. جانازانىڭ جۋىلۋىنان كومىلۋىنە دەيىن جاسالاتىن دىني ىستەر.
تاياممٴا م: سۋ بولماعان ياكي سۋ بولا تۇرىپ, پايدالانا الماعان كەزدە تازا توپىراققا سوققان قولدارى ارقىلى جٴا زى مەن ەكى قولىن شىنتاققا دەيىن ماسىح ەتۋى.
تانزيھان ماكرٴا ھ: ادالعا جاقىن ماكرٴا ھ. مۇرىندى وڭ قولمەن شاۋ, ت.ب.
تارۋييا كٴا نى: زيلحيججا ايىنىڭ 8-ىنشى كٴا نى.
تاسبيح: اللاھ تاعالانى شىرك اتاۋلىدان, نۇقساندىقتان پاكتەۋ.
تاھاججٴا د نامازى: تٴا ننىڭ جارتىسىنان باستاپ, سارە ۋاقىتىنىڭ اياقتالۋىنا دەيىنگى ۋاقىتتا وقىلاتىن ناماز تٴا رى.
تاشاھھٴا د: ات-تاحييات دۇعاسى وقىلاتىن نامازدىڭ العاشقى جانە اقىرعى وتىرىسى.
تىلاۋات ساجدەسى: ساجدە اياتتارىن ەستىگەن ياكي وقىعان كەزدە ارنايى جاسالاتىن ساجدە.
ۋاقفا: بىر مەزەت عيبادات نيەتىمەن ارنايى ۋاقىتتاردا ارافات تاۋىندا جانە مۋزداليفادا تۇرۋ.
ۋاجىپ: ورىندالۋى دال پارىز سەكىلدى تالاپ ەتىلمەگەن, قۋاتتى دالەلدەرمەن انىقتالعان ىس-ارەكەت پەن ۋازيپالار. قۇربان شالۋ, ٴا تىر جانە ايت نامازىن وقۋ, ت.ب.
ۋمرا تاۋابى: ۋمراعا بارعاندا جاسالاتىن تاۋاپ. بۇل تاۋاپتىڭ العاشقى تورت اينالىمى - ۋمرانىڭ پارىزدارىنان, مىندەتتى تٴا ردە جاسالۋى كەرەك. جاسالماسا, ۋمراسى دۇرىس بولمايدى. قالعان ٴا ش اينالىم ورىندالماسا, ارنايى جازا وتەلەدى.
ۋمرا: بەلگىلى بىر ۋاقىتقا بايلانباي جىلدىڭ كەز كەلگەن ۋاقىتىندا يحرامعا كىرىپ, تاۋاپ جانە ساعي جاساعاننان كەيىن شاشتى العىزىپ نەمەسە قىسقارتىپ, يحرامنان شىعۋ جولدارىمەن اتقارىلاتىن عيبادات.
ٴا زىر قانى: قۇرساقتان ەمەس, اقاۋ تامىردان اعاتىن قان.
ٴا لكەن حاداس: جٴا نىپ, حايىز, نيفاس.
حاداسات: رۋحاني لاستىق. عۇسىلى, دارەتى بولماۋ, حايىز ياكي نيفاس جاعدايى.
حايىز: ار ايدىڭ بەلگىلى كٴا ندەرىندە ايەلدە پايدا بولىپ, كەيبىر عيباداتتارعا كەدەرگى جاسايتىن قان.
حارام اۋماعى: وسىمدىكتەرىنىڭ جۇلىنۋىنا جانە اڭدارىنىڭ, جالپى جان-جانۋارلارىنا زييان تيگىزۋگە تىيىم سالىنعان مەككە جانە ونىڭ اينالاسىنداعى قاسيەتتى, مٴا باراك جەرلەر.
حارام: جاسالۋى مەن پايدالانۋى يسلامدىق تۇرعىدان قاتاڭ تىيىم سالىنعان نارسەلەر. ىشىمدىك ىشۋ, قۇمار ويىندار, زينا جاساۋ, ادام ولتىرۋ, عايباتتاۋ, جالا جابۋ, ت.ب.
حۋسۋف: ايدىڭ تۇتىلۋى.
حۇتپا: جۇما كٴا نى يمامنىڭ پارىز نامازىنان بۇرىن مىنبەرگە شىعىپ وقيتىن دۇعاسى.